Руски новини


Руски новини
Профіл	Тыжднёвик
Выздаватель	Русиньскоє народноє просвітительскоє общество (РНПО)
Главный редактор	о. Юрій Павич др Матія Петлич др Франя Дідович о. Михаил Фірак
Основаный	4 децембра 1924.
Язык	русиньскый
Сідлисько	Новый Сад уд 4 децембра 1924 по 19 децембра 1930 року. Дяково 28 авґуста 1931 до кӯнця 1936 Руськый Керестур януар 1937 и по 6 апріль 1941
Заник	6 апріль 1941

Ру́ски Нови́ни (русин. Русиньскі Новины) — новинка Русинӯв Кралёвства Сербох, Горватох и Словенцёх/Югославії.

Історія основаня

По кӯнцёви первой світовой во̄йны Бачка, у котрӯв жили Русины, стала ся у границях новой державы южных Словян, у Краоёвствови Сербох, Горватох и Словенцёх. Понєшени зоз полєтом розбовчовйованя културного живота южнославянских народох коло себе, бачванско-сримски Руснаци знова порушали инициятиву за власне културне орґанизованє. У циркуларним писме, адресованим бачванско-сримскей рускей интелиґенциї, тедишнї дюрдьовски грекокатолїцки парох Дюра Биндас 13 децембра 1918 року, поволуюци тоту интелиґенцию на зєдиньованє, до першого плану визначел розвой видавательней діялности. У тӯм письмі вӯн, миже инным, написав:

,,Нє бойме ся од тяжкой роботы. У зачатку ся старайме о само важному: книжкы на школы, календарь за 1919. рӯк и кідь буде така возмога выздавати новины по русиньскы, обы тыжднёво авадь двотыжднёво уходили...

Руски новини, глава «Новини», 1924. року

Было треба мінімум пӯврока обы у Новӯм Садови стала ся основательна конференція Руского народного просвітительского общества (стала ся 2 юла 1919). На тӯв конференції пуднято было звіданя языка на котрӯм буде ся писати новинка. Преобладало мудроє рішеня же писати леш на такӯм языкови и ни на якӯм бӯлшек ге на свою̄м материньскӯм, котрым говорять авторы и их читателі. Миже тым, же би ше то могло и витвориц було потребне голєм у векшей мири нормовац бешедни язик и прилапиц єдинствени правопис. Управа РНПО ищ обратила ся ку др Гавриилови Костельникови из письмом у котрӯм го просила обы вӯн написав ґраматику бачваньско-сремськой руськой бисіды. Костельник радо приняв таку отвітственну ношу. Миже тым, за робліня Ґраматикы Костельникови было треба много часу. Ґраматика была друкована 1924 року, кой зачали уходили и тыжднёво новины за Русинӯв. Пӯврока было треба обы ся припаровало вызданя первых новинок. Первоє число новинох пуд назвов Руски новини уйшло 4 децембра 1924 року.

Три фазы у выходови Русиньскых новинок

Перві числа Русиньскых новинох друкованы у друкарни Даничича Д. Д., а потӯм у друкарни Натошевич С. Ділаловича у Новӯм Садови де было и сідлисько Редакції. Во главі Редакції быв Юрій Павич, товдышньый новосадьскый грекокатолицькый парох. Вӯн быв по националности Горват (родом из Жумберка), айбо уд 1915 року ге священик быв на службі миже Руснаками (перві два рокы у Коцурови потӯм у Керестурови и Новӯм Садови) та ше научел добре бешедовац по руски. Вон бул образовани чловек (попри богословиї вон закончел и студиї права под час пребуваня у Новим Садзе) и шицки свой потенцияли вон уложел до просвитней роботи з Руснацами. Бул особа за хтору ше могло вериц же годна рихтац и ушорйовац Руски новини.

Познєйше, Редакция меняла свойо шедзиско (и одвичательних редакторох) спрам локациї друкарньох у хторих ше друковало новини. Пре тоти факти виходзенє Руских новинох мож подзелїц на три фази.

Перва фаза (новосадьска)

облапя период од 4. децембра 1924. по 19. децембер 1930. року. У тим периодзе вишли 302 числа цо указує же тоти новини виходзели скоро поряднє раз на тидзень. Стандардно виходзели на 4. бокох, а святочни числа на 6-8. бокох. У 128. чишлє ше зявел подлїсток Мали новини за руски дзеци хтори скоро у цалосци пополнєл учитель и поета Янко Фейса зоз своїма писнями. Познєйше того подлїстка вецей нє було. Кед Кральовина Сербох, Горватох и Словенцох 1929. року була пременована до Кральовини Югославиї теди и Руски новини ускладзели назву та постали Руски новини за Русинох у Кральовини Юґославиї.

Од 19. децембра 1930. до 28. авґуста 1931. року пришло до прерви у виходзеню новинох. Причина тому була же видаватель нє мал власну друкарню. За друкованє новинох ше теди приватним друкарньом мушело плациц рок напредок. Тираж Руских новинох бул релативно мали (800-1000 прикладнїки), та Редакция нє була добра муштерия. Прето ше друкарнї нєдзбало одношели спрам благочасносци друкованя.

Друга фаза (пишкуревсько-дяковська)

Руски новини, главный бӯк 1936. року

облапя период од 28. авґуста 1931. до конца 1936. року. У тей фази виходза числа 303-582, цо знова потвердтує же виходзели раз на тидзень. односно 52 числа до рока. Интересантне ту повесц же новини виходзели у Дякове, а ушорйовало ше их у Пишкуревцох. Понеже и теди бул закон же одвичательни редактор муши бивац у месце дзе новини виходза, предняци РНПД з помоцу тедишнього крижевского владики др Дионизия Нярадия нашли насправди ориґиналне ришенє. Же би задоволєли закон вони формално за одвичательного редактора (розуми ше, з його согласносцу) меновали професора богословиї у Дякове др Матию Петлича (28. авґуста 1931 до 3. марца 1933), а потим др Франю Дидовича, пароха и декана у Дякове а новини, уствари, през цали тот час ушорйовал тедишнї пишкуревски парох Михайло Фирак. Новини друковала Бискупийска тискара у Дякове. Понеже вона нє мала руски букви владика Няради сам купел тоти букви хтори познєйше подаровал Друкарнї Просвита у Руским Керестуре (на початку 1937. року). За тоту фазу характеристичне же ше концепция новинох преширює. Од 332. числа зявела ше рубрика ЗА НАШО ДЗЕЦИ и углавим ше отримала аж по конєц виходзеня Руских новинох.

Тритя фаза (рускокерестурьска)

облапя период од початку 1937. та по 6. април 1941. року кед вишло остатнє, 868. число. Тераз уж шедзиско Редакциї було вєдно зоз шедзиском видавателя РНПД. З того мож заключиц же були потребни скоро 18 роки же би РНПД пребродзело чежкосци коло друкованя своїх виданьох. Аж 1936. року РНПД було економски нательо моцне же могло вибудовац власну друкарню у Руским Керестуре, купиц потребни машини и други друкарски материял и з власнима моцами могло предлужиц власну видавательну дїялносц. Нє лєм предлужиц алє ю и прешириц. Уж у першим року тей фази, попри уж традицийних календарох и других кнїжкох, почина поряднє виходзиц мешачни часопис за руски дзеци Наша заградка, чий редактор бул Михайло Ковач, тедишнї керестурски учитель, познєйше єден з найзначнєйших руских писательох.

Одвичательни редактор Руских новинох у тим перодзе и формално бул Михайло Фирак хтори концом 1936. року премесцени до Руского Керестура.

Концепція новин по рубрикох

У новинці уйшло цалком 868 числа, написы у Руских новинох были ґрупованы по рубрикох котрі мали свої назвы. Миже тым, тоті назвы доста часто ся міняли. Углавном, были то тоті назвы: МАЛИ ВИСТИ, ШИРОМ ШВЕТА, ЦО НОВЕ У ШВЕЦЕ, ЦО НОВЕ ДОМА, У НАШИМ ОТЕЧЕСТВУ, НАЙНОВШИ ВИСТИ. Потӯм, туй рубрикы ЗОЗ НАШИХ ВАЛАЛОХ, ДОПИСИ, НАШО ДОПИСИ, ГОСПОДАРСТВА, НАРОДНЕ ЗДРАВЛЄ, ҐАЗДОВСКИ НОВОСЦИ, ПРАВНИ ПОРАДИ, ШВЕТОЧНИ ОДПОЧИВОК (єдина рубрика туристичного характера), ПОУКИ, ЗОЗ КНЇЖКОВНОСЦИ, (другый варіант КНЇЖКОВНОСЦ), ФЕЛЬТОН. Миже тым туй были и май малі рубрикы: ЗОС РНПД, ПРОСВИТА, ОД РЕДАКЦИЇ, НАШО ПРЕДПЛАТНЇКИ, БЕРЗА И ТАРҐОВИНА, ВЕСЕЛИ КУЦИК, ОГЛАСИ, ВШЕЛЇЯЧИНА и другі.

Сотрудникы и редакторы

Авторе написох и статьох ше ридко подписовали. Найридше мож стретнуц полне мено и презвиско. Дакеди то инициял мена и цале презвиско, дакеди лєм иницияли мена и презвиска, а дакеди лєм псевдоним.

Треба спомнуц же ше медзи значним числом дописовательох Руских новинох нашли и шлїдуюци особи:

др Гавриіл Костельник,

Дюра Биндас,

др Андрій Наливайко (керестурськый дохтор),

Евґеній М. Кочиш (потӯм дописователь и редактор Русской зорі, наш писатель у повойновим периодзе),

Илько Крайцар,

др Мафтей Винай,

Михал Биркаш,

др Михал Гайнал,

Михайло Ковач,

Михайло Поливка (автор першей Читанки),

адвокат Михайло Рамач,