Русиньске школство: Роздїлы міджі ревізіями
Вилучено вміст Додано вміст
Немає опису редагування |
Немає опису редагування |
||
Рядок 1:
'''Русиньске школство'''
== Історія ==
=== Найстаршы документы о Русиньскым школстві===▼
Найстаршы документы о Русиньскым школстві на теріторії компактно заселеній [[Лемкы|Лемками]] суть зос церьковных школ і ся датують од року 1638. В документї з 20. децембра року 1647, котрый быв адресованый [[Мушина|мушиньскому]] старостови, єпіскoп [[Пётр Ґембіцкый]] выдав таке наряджіня: Свої дїти жытелї обидвох міст ([[Мушина|Мушины]] і [[Тиліч|Тиліча]]), як і підданы із сел до школ на навчаня посылати мають, жебы їх там в богослужобных ділах навчали а молити ся учіли так коло католицькых костолів, як і коло руськых церьквей.▼
▲=== Найстаршы документы о Русиньскым школстві ===
Супис школ із року 1780, зробеный в часах папской візітації інформує, же на 36 уніятьскых парохіях мушиньского деканату, лем 4 парохії не мали церьковну школу. В церьковных школах ся учіли такым „руськым“ языком, якым школярї бісїдовали дома, але із своїм півцёучітелём, котрый звычайно походив із того самого ці сусїднёго села. Учіли ся тыж чітати і писати по польскы. О тім, же Лемкове з давных доб мали інтерес школовати ся, свідчать архівны штатістікы із знамой колеґії, пізнїше ґімназії в [[Подолинець|Подолинцї]] на [[Спіш|Спішу]]. ▼
▲Найстаршы документы о Русиньскым школстві на теріторії компактно заселеній [[Лемкы|Лемками]] суть зос церьковных школ
▲Супис школ із року 1780, зробеный в часах папской візітації інформує, же на 36 уніятьскых парохіях мушиньского деканату, лем 4 парохії не мали церьковну школу. В церьковных школах ся учіли такым
=== Русиньске школство у Габсбурьской монархії ===
Іщі за фунґованя [[Габсбурьска монархія|Габсбурьской монархії]] можеме відїти зачаток навчаня [[Русиньскый язык|русиньского языка]]. Жебы підвышити уровень освіты ґрекокатолицького духовенства была в роцї 1774 у [[Відень|Відню]] (і з ініціатівы [[Андрій Бачіньскый|Андрія Бачіньского]]) заложена Кралёвска ґенерална ґрекокатолицька семінарія при храмі св. Варвары (Королевская общая грекокатолическая семинария в Вене при св. Варваре
Церьква св. Варвары ся стала про ґрекокатоліків парохіалным центром. Бачіньскый завів і навчаня русиньского языка в семінарії, якый ся став урядным языком і єпіскопской канцеларії.
Священіцї церькви св. Варвары зіставали одповідныма за семінарістів з [[Пряшів|Пряшова]], [[Мукачово|Мукачева]] і [[Перемышль|Перемышля]], котры ся навчали в семінарії
Аж в роцї 1852 было у Відню заложене друге Барбареум, котре єствовало до 13. авґуста 1893 рока. Обидві семінарії зограли велику роль не лем про розвиток церьковного, але і народно-політічного руху Русинів.
В роцї 1784
Од 1848 рока фунґовала на львівскій універзітї Катедра русиньского языка і літературы.
=== Русиньске школство в Угорьску ===
Перша універзітна катедра, яка ся занимала Русинами жыючіми на юг од [[Карпаты|Карпат]] была заложена на Будапештьскій універзітї в роцї 1919. На єй челї стояв [[Александер Бонкало]]. В 20. сторочу ся русинистіка зачала учіти на універзітї аж в послїдній четвертінї на Універзітї в [[Новий Сад|Новім Садї]].
Закон з рока 1868 о тзв.
З історічных документів є інтересный вырочный справодай в мадярьскім языку з білінґвалной Пряшівской кралёвской католицькой главной ґімназії, зо школьского року 1910/11. Выука русиньского языка там была орґанізована од 2. по 8. класу шість раз до тыждня. В єднім школьскім роцї 1910/11 ся русиньскый язык нараз учіло аж 60 штудентів з ґрекокатолицькых родин.
=== Русиньске школство Лемковины ===
Выслїдкы народнобудительского снажіня ся стали очівісныма в XIX. сторочу, коли з [[Лемковинa|Лемковины]] вышла ціла плеяда вызначных людей в конфесійнім, научнім, літературнім і културнім жывотї [[Галичіна|Ґаліції]], міджі котрыма суть і особности цілоевропского вызнаму. З них уведеме двох галічскых ґрекокатолицькых метрополитів
Хоць лемківска інтеліґенція в бівшій мірї была інтеліґенціов церьковнов, в тім часї ся у [[Лемкы|Лемків]] профіловало світьске навчаня. Велику популаріту здобыли штудії права. В XIX. сторочу [[Лемковина]] вступила і до світа юрісдікції
Могли бы сьме спомянути іщі много далшых вызначных Лемків про годновірность школьской сістемы на Лемковінї. Едукачному процесу Лемків в другій половинї XIX. стороча были великыма помічниками тзв.
Школярї ся учіли з учебників, котры написав Метод Трохановскый і были выданы Штатным выдавательством школьскых учебників у Львовї. Были то: Лемківскій Буквар (Львів 1933) і Перша лемківска чытанка (Львів 1934). Прирїхтованы были і далшы учебникы, про высшы класы, но тоты уже небыли выданы.
=== Русиньске школство у Чеськословеньску ===
На [[Підкарпатьска Русь|Підкарпатьскій Руси]]
В роках
Од рока 1940 навчаня в народных школах мало належати до компетенції церькви. То доволило навчаня і в русиньскім языку а зарівно сі то выжадало выданя штирёх новых учебників. Настолїня комуністічного режіму в 1948 роцї значіло загамованя природного процесу самоідентіфікації русиньского жытельства на Словеньску, як і політічны амбіції русиньской меншыны. Русины были у вшыткых офіціалных документах евідованы як Українцї а самособов так то было і в русиньскых народных школах (в р. 1952 адміністратівным способом змінены на україньскы). Мушена українізація принесла із собов далшый важный проблем, котрый нарушів і до теперь нарушує русиньскый самоідентріфікачный процес
== Сучасна школьцка сфера у Польску ==
Пять річный період фунґованя лемківского языка в штатній школьскій сістемі охабило тверды шляпаї в самоусвідомлюючім процесї Лемків. Кідь язык Лемків быв на конець заміненый україньскым языком, нескорше польскым, Лемкове были уже пересвідчены о едукачнім потенціялї свого материньского языка, котрого навчаня загамовала політічна сістема. Зачали ся мобілізовати ку тому, жебы назад здобыли можность школованя в материньскім языку в штатных школах. Довгый час ся то не дало.
Основна зміна в процесї навчаня лемківского языка пришла аж в посткомуністічнім Польску.
▲Пять річный період фунґованя лемківского языка в штатній школьскій сістемі охабило тверды шляпаї в самоусвідомлюючім процесї Лемків. Кідь язык Лемків быв на конець заміненый україньскым языком, нескорше польскым, Лемкове были уже пересвідчены о едукачнім потенціялї свого материньского языка, котрого навчаня загамовала політічна сістема. Зачали ся мобілізовати ку тому, жебы назад здобыли можность школованя в материньскім языку в штатных школах. Довгый час ся то не дало.
Цілём орґанізації є: Захрана, розвиток і шыреня духовной і матеріалной културы Лемків, навчаня в лемківскім языку, популарізація історії Лемковины і здобываня зналостей о жывотї і актівітах Лемків за граніцями Польска.
▲Основна зміна в процесї навчаня лемківского языка пришла аж в посткомуністічнім Польску. В згодї з демократізаціёв штату, жытелї Польска надобыли право слободного выберу світоназору і заложіня орґанізації в згодї із своїма потребами. Потреба Лемків презентовати ся, была така велика, же уже в маю 1989 заложыли орґанізацію – [[Стоваришыня Лемків]].
На реалізацію тых цілїв має уведжена орґанізація Комісію про едукацію, котра зачала боёвати о можность офіціалного навчаня Лемків в материньскім языку. В септембру 1991 в основній школї в Устю Ґорліцьком (в минулости ся село звало Устя Руске) ся першый раз по войнї, дякуючі тогдышнїй председнічцї Комісії про едукацію Мірославы Хоміаковой, зачали школяры учіти [[
В академічнім роцї 2001/2002 ся зачала нова етапа в навчаню лемківского языка. По першый раз в історії ся [[
▲Цілём орґанізації є: Захрана, розвиток і шыреня духовной і матеріалной културы Лемків, навчаня в лемківскім языку, популарізація історії Лемковины і здобываня зналостей о жывотї і актівітах Лемків за граніцями Польска.
▲На реалізацію тых цілїв має уведжена орґанізація Комісію про едукацію, котра зачала боёвати о можность офіціалного навчаня Лемків в материньскім языку. В септембру 1991 в основній школї в Устю Ґорліцьком (в минулости ся село звало Устя Руске) ся першый раз по войнї, дякуючі тогдышнїй председнічцї Комісії про едукацію Мірославы Хоміаковой, зачали школяры учіти [[Лемківскый язык|лемківскый язык]] як неповинный предмет. О рік нескорше Міністерство народного школства быдало поволїня на навчаня меншыновых языків як материньскых, што зініціовало навчаня лемківского языка в далшых школах на Лемковінї – в Криніцї і Роздїлю. В далшых роках ся [[Лемківскый язык|лемківскый язык]] розшырив і до іншых школ – в западных областях Польска, де жыє много Лемків. В сучасности є подля штатістікы очівісный процес підвышованя чісла школ і школярїв, котры ся учать [[Лемківскый язык|лемківскый язык]]. Кідь подля дан Міністерства внутра і адміністрації Польской републікы в школьскім роцї 2001/2002 было в Польску 14 школ, в котрых ся учіло [[Лемківскый язык|лемківскый язык]] 127 школярїв, в школьскім роцї 2005/2006 то уже было 37 школ, в котрых ся [[Лемківскый язык|лемківскый язык]] учіло 295 школярїв.
▲В академічнім роцї 2001/2002 ся зачала нова етапа в навчаню лемківского языка. По першый раз в історії ся [[Лемківскый язык|лемківскый язык]] дістав на уровень высокого школства. На Педаґоґічній академії в Кракові, на Інштітутї русской філолоґії взникла апробація: русска філолоґіа і русиньскый [[Лемківскый язык|лемківскый язык]]. Є то форма подвойного філолоґічного заміряня. Штуденты дістають паралелно повну дотацію предметів з обсягу русской філолоґії і тыж повну дотацію предметів з лемківской філолоґії. Міджі предметами в лемківскім языку суть: практічне навчаня русиньско-лемківского языка, описна ґраматика русиньско-лемківского языка, познаткы з історії і култуты русиньско-лемківской меншыны, русиньско-лемківска література, історія русиньско-лемківского языка, конфронтачна ґраматика польско-лемківска і україньско-лемківска, методіка навчаня русиньско-лемківского языка, діпломовый семінарь з русиньско-лемківского языка. Першый раз в історії была можна едукація філолоґів з повноцїннов приправов на учіня лемківского языка. Першы абсолвенты, котры здобыли діплом в роцї 2006, уже наступили до практікы – то значіть, же зачали учіти [[Лемківскый язык|лемківскый язык]] в школах.
Школованя в материньскых языках меншын на верейных школах є дотоване штатом. На основі уставы, части О сістемі едукації, може быти такый сістем школованя орґанізованый тыж в сукромнім школстві. В Польску але сукромны школы має лем жыдівска меншына, і то лем дві.
Правны управы тыкаючі ся прав на школованя в материньскых языкaх приналежників народностных і етнічных ґруп в Польску суть годночены позітівно. Гірша є сітуація з учебникамі. Навчаня лемківского языка ся реалізує подля учебых основ, одобреных Міністерством народного школства Польска, авторів М. Хомяковой, Г. Ґрантовской, П. Трохановского, О. Дуц-Файфер, М. Ванцю-Шавлука і А. Квоку: Program nauczania języka łemkowskiego (rusyńskiego) dla szkoły podstawowej i gimnazjum. Про школьскы потребы быв тот проґрам схваленый розгоднутём MEN-DKW
В роцї 2003 Міністерство народного школства і шпорту, по одобрїню учебників про навчаня лемківского языка кваліфікованыма одборниками, увело до свого выдавательского плану першы учебникы лемківского языка.
Кідь возьмеме в увагу вшыткы аспекты і зроблены аналізы, можеме конштатовати, же [[
== Сучасна школьцка сфера у Сербії ==
Кінцём 19. стороча, коли штат вырішив перетрансформовати конфесійны школы на штатны ся змінив язык навчаня на мадярьскый. Жебы ся навчаня і надале реалізовало в русиньскім языку і жебы школярї непереходили на навчаня в штатнім мадярскім языку, церькевно-школьскый выбор в Рускім Керестурї і Коцурї перебрав на себе повинность плаченя учітелїв. Світлым прикладом є рускокерестурскый учітель Мікола Будіньскый, котрый демонштратівно одышов із школы в Рускім Керестурї, перешов до школы в Коцурї і запоїв ся до педаґоґічной праксі народных учітелїв, котры мали підпору, так повісти, вшыткых Русинів і особито німецкого обывательства в Коцуре (Biljnja 1987, с.51). Конфесійна школа в Коцурї екзістовала до року
В року 1921 Русины здобыли право на школованя в материньскім языку. Тым были фактічно узнаны за народностну меншыну. На основі того были нескорше в міджівойновім періодї основаны дві културно-освітны орґанізації а зачала ся плодна выдавательска дїалность. Выходили календарї, першы учебнікы про ОШ, новинкы і часопис про дїти
Історічным моментом про середнёшкольску освіту быв рік 1970, коли ся основало в Руськім Керестурі особите оддїліня ґімназії Жарка Зренянина з Вербасу. Быв сформованый Освітный сентр Петра Кузмяка, котре вязало до себе Основну школу Петра Кузмяка а сучасно і середнёшкольску освіту, выхову і професіонално-одборне навчаня од школьского рока 1977/78.
Зміны школьскых законів в роцї 1990 значіли обновлїня ґімназіалной освіты, што дало можность, жебы ся тогдышня середня школа перетрансформовала на ґімназію. На штирирічній ґімназії ся річно одкрыють три оддїліня
В Руськім Керестурі компактно жыє русиньске жытельство, зато вшыткы дїти в містній основній школї Петра Кузмяка здобывають освіту в русиньскім языку.
В Коцуре і Дюрдёве є сітуація шпеціфічна, бо жытельство є там мултінародностне. Зато ся в тых двох двоязычных серьбско-русиньскых школах знижує чісло школярів поступно аж під 15, што значіть мінімалне можне чісло потрібне на одкрытя оддїліня. Міністерство школства Серьбской републікы має в тім одношіню позітівный приступ, бо підпорує намаганя школьскых выборів, жебы тоты оддїліня могли быти одкрыты і при нізшім чіслї школярів.
В каждім із спомянутых міст екзістує матерьска школка. В Руськім Керестурі при матерьскій школцї фунґують і яслї.
В містах і селах де жыють Русины в меншім чіслї ся орґанізує кружкова дїялность русиньского языка, тзв. Пестованя русиньского языка з елементамі народной културы. Тоты ся реалізують во веце як десятёх містах ці селах і навщівлять їх коло 400 школярів. Про потребы кружків ся ужывають три учебникы, котры подля їх головного рецензента суть на тілько оріґіналны, зроблены путавым інтересным способом, же немають конкуренцію ани міджі учебникамі іншых народностных меншых у Войводинї.
Русиністіка, як універзітна дісціпліна на Філозофічній факултї в Новім Садї екзістує од року 1972, коли быв на місце ректора зволеный Юлій Рамач. Навчаня русиньского языка і літературы як факултатівного предмету і зарівно выберового предмету належала до компетенцій Лекторату русиньского языка і літературы. В роцї 1981 была на Педаґоґічнім інштітутї основана Штудійна ґрупа про русиньскый язык і літературу а в роцї 1983 ся утворила Катедра русиньского языка і літературы. Штуденты спочатку штудовали паралелно два одборы (русиньскый язык і літературу і серьбскый язык і літературу) а промовали в апробації: учітель русиньского языка і літературы і серьбского языка і літературы про школы з навчалным языком русиньскым.
Дотримованя прав на навчаня в русиньскім языку в Сербії суть ґарантованы в
Матерьскы школы суть в Сербії наставлены так, же суть до них придїлёваны дїти подля місца перебываня, т. з., же окремо в містах то родічам і дїтём стяжує можность навщівлёвати русиньску школку.
Основне шолованя в русиньскім языку є реалізоване на трёх основных школах: в Руским Керестурі, Коцурі і Дюрдёві. В Коцурі і Дюрдёві ся не наповнять законне мінімум
Про дїти котрых языком навчаня є серьбскый язык, є можности навчаня русиньского языка на годинах з предмету
== Сучасна школьцка сфера у Хорватії == ▼
Векша часть Русинів в Хорватьску жыють в селах Петорвці і Міклошевці і творять там векшыну жытельства. Освітна сістема в русиньскім языку має в Хорватьску довгу традіцію. Першы школы в Петровцах і Міклошевцах были церьковны. Взникали під патронатом Кріжевацького єпіскопства і екзістовали аж до року 1874, коли быв приятый Закон о народній штирикласній школї, подля котрого патронат над школами і учітелями перебрав штат. Школы были переменованы на общонародны школы. Навчаня ся проводило в хорватьскім языку. Русиньскый язык ся хосновав лем на годинах реліґії і то лем тогды, кідь быв священік Русин, т. з. знав тот язык.
Хоць ани в міджівойновім періодї ся не навчало в русиньскім языку, народне чутя, котре ся дїдило з ґенерації на ґенерацію было барз міцне. Русиньскый язык міджі Русинами пошырёвали і пестовали русиньскы народны учітелї, котры зо школярями по школї бісїдовали по русиньскы, приготовлёвали културны проґрамы про родічів і цілый валал на кажде церьковне свято. В Петровцах ся русиньска културы пошырёвала іщі посередництвом співацькой ґрупы. Церьковный збор дїяв і в Міклошевцах, котрого основателём і диріґентом быв Йоакім Костелник.
Позітівны зміны в навчаню материньского русиньского языка ся зачали ралізовати по другій світовій войнї. З ініціатівы народностной орґанізації Руска матка в школьскім роцї 1949/50 ся по першый раз обявив премет
Од 70-ых до 90-ых років мінулого стороча ся утримала контінуіта школства в русиньскім языку і быв зазначеный ёго выразный розвиток. Во Вуковаре быв в 1968 роцї приятый Закон о поужываню языка меншынового жытельства, подля котрого ся міг материньскый язык навчати як рівноцїнных повинный предмет в ОШ там, де тоту школу навщівлёвали школярї, про котрых штатный язык не быв материньскый.
В часї войны ся в Вінковцах находило доста русиньскых выселенців, зато ту была зорґанізована Мала школа русиньского языка, котра зосереджовала школярів з різных клас, різных міст і сел, дочасно жыючіх во Вінковцах. Была під справов Хорватьской републікы. Навчаня ся реалізовало кажду суботу в 5 годиновых блокох. Навчаня проходило найперше в просторах основной школы, нескорше в штудентьскім центрі. Навчаня русиньского языка теперь проходить періодом ренесанції.
По скінчіню войны ся люде назад вернули до своїх сел а Мала школа русиньского языка во Вінковцаы укончіла свою дїялность. Но з ініціатівы Союзу Русинів і Українців Хорватьска ся русиньскый язык завів до школ в Петровцах і Міклошевцах од першой аж по восьму класу, як выберовый предмет з три годиновов дотаціёв.
З цілём інформовати школярів з літератнов і културнов дїдовізнёв Русинів, як і з далшыма аспектами їх жывота, жачала розвивати културну дїялность школа в Петровцах і зачали орґанізовати Школьскый вечур літерарной творбы Русинів.
Навчаня русиньского языка в Хорватьску є од 1999 рока лем в примарній едукації. Проблемами суть недостаток учебників, абсенція платных учебных основ, одборня приправа і розшырёваня кваліфікації учітелїв русиньского языка.
== Сучасна школьцка сфера у Мадярьску ==
В сучасности ся освіта школярів народностных меншын в Мадярьску реалізує подля проґраму мадярьской освітной сістемы. Основным цілём освіты народностных меншын є захованя і укріплёваня їх ідентіты. За важне ся бере навчаня наукы о власти, історії, фолклору, културы і уменя, котры суть частёв школьскых учебных основ.
О навчаню школярів Мадярьска в русиньскім языку можеме говорити з позіції трёх діалектів, котры доднесь в Мадярьску пережыли (подкарпато-русиньскый, діалект села Комлошка
▲В сучасности ся освіта школярів народностных меншын в Мадярьску реалізує подля проґраму мадярьской освітной сістемы. Основным цілём освіты народностных меншын є захованя і укріплёваня їх ідентіты. За важне ся бере навчаня наукы о власти, історії, фолклору, културы і уменя, котры суть частёв школьскых учебных основ.
▲О навчаню школярів Мадярьска в русиньскім языку можеме говорити з позіції трёх діалектів, котры доднесь в Мадярьску пережыли (подкарпато-русиньскый, діалект села Комлошка – основаный на прицїпі выходославяньскых языків з хоснованём словеньскых і мадярьскых слов; діалект села Мучонь – подобный діалекту бачско-срємскых Русинів)
Комлошка: В 1994 роцї ся зачало з факултатівным навчанём русиньского языка, нескорше была орґанізована недїльня школа русиньского языка і културы. Потім ся з дїтей, котры мали інтерес основала єдна класа, в котрій ся довєдна учать школярї 1.
Мучонь
В Будапештю і ыншых реґіонах Мадярьска Русины комунікують підкарпатьскым варіантом русиньского языка. Од року 2002 при реґіоналных і окресных самосправах екзістують недїльны школы про дїти. Навчаня ся реалізує раз до тыждня по дві годины. Навчаня ся реалізує з учебників на базї підкарпатьского варіанту русиньского языка.
В роцї 1992 была основана катедра україньской а русиньской філолоґії на містній высшій школї в Нїредьгазї. Єй основателём є вызначный славіста, фахман в области історії языка і културы Русинів 18. стороча Іштван Удварій. Основаня катедры было з єдного боку продовжованём научно-выскумной роботы в области русиністікы, котру Іштван Удварі зачав омного скорше, но з другого боку назвов катедры потвердив, же академічна громада в Мадярьску має моралну повинность вернути ся по довгых роках ку традіції, заложеній містныма русиністами Антоніём Годинком і Александром Бонкалом.
Першорядов задачов Русинів у Мадярьску є кодіфікація русиньского языка, котра є в штадію приправы. Далшов задачов є приготовити адрів, т. з. мати професіоналных учітелїв русиньского языка, бо кідь будуть професіоналы, потім мож основати оріґіналны тематічны планы на выучіня родного языка. Уже ся в тім дїлї даякы крокы зробили.
Спочату фунґовала в Америцї Руска Школа, котра была веджена в русиньскім языку. Были то державны школы або припадовали під парохію ґрекокатолицьку або православну. Про потребы такых школ были выдаваны букварї і чітанкы писаны кіріліков, з котрых найвеце популарным быв букварь писаный ґрекокатолицькым священиком Йозефом Ганулём і лаічным лемківскым актівістом Дімітріём Выслоцькым . Русиньскый язык заникнув в тых школах до кінця 50-ых років. Днес лем в семінарях повязаных з двома традічныма церьквами ся якымесь способом утрымав русиньскый у Візантинскій Католицкій семінарії св. Кіріла і Мефодія в Піцбурґу в Пенсинльванії, або карпаторуськый в Православній Семінарії Христа Спасителя в Джонстави в Пенсильванії.
Не позераючі на орґанізоване формалне навчаня русиньского пзыка, выдиме ту індерес о індівідуалну самоосвіту в тім языку або через не формалны ґрупы, чому шлужыли і популарны выданя Русиньско-анґліцького бісїдника выданого в двох діалектных варіянтах.
== Сучасна школьцка сфера на Українї ==
Русиньске школьство на [[Україна|Українї]] было зліквідоване в часах, коли совєтьскый тоталітный режім розгоднутём прикапчав ку совєтьскій Українї Підкарпатьску Русь і заказав русиньску народность. Такой в роцї 1945 заперли вшыткых 636 русиньскых школ і выголосили їх за школы україньскы. То значіть же на [[Підкарпатьска Русь|Підкарпатю]] быв доста добрї розвинута сістема русиньскых школ, зато мусїме розуміти намаганям містных Русинив мати свої народностны школы. На штатній уровни ся Русины помочі не дочекали і влада в Кієві не має дяку тоты проблемы рїшати. Інакша сітуація є але на уровни містной самосправы, де мож видїти чутливішый приступ к порозуміню даной сітуації як і пасівна поміч [[Русины|Русинам]] (напр. безплатне ужываня просторів школ про навчаня в недїльных школах).
Довести русиньску школу під стрїху общоосвітной школы доволює штатный вынос о факултатівных предметах, котры школярям може (но і мусїть) орґанізовати директорство штатной школы на основі жадостей родічів (на даный предмет мусить быти приголошеных мінімално 20 школярів). Родічі переважно жадають орґанізовати годины почітачовой технікы і інформатікы, хореоґрафії, таньців і т.д. а директорство має задачу найти одповідного учітеля і заплатити ёго роботу з фінанцій школы. Одкрытя каждой русиньской школы ся зачінать од того, же родічі, котры хотять, жебы ся іх дїти учіли русиньскый язык і културу адресують жадость о одкрытя русиньской класы при даній школї директорству. Тота документація ся подає на окресне оддїліня освіты, і потім ся верне розгоднутя о основаню ку директорови школы. Директорству штатной інштітуції закон заказує забезпечовати
Русиньска недїльня школа загорнює пятьступнёве навчаня. Школярї суть роздїлены подля віку. Проґрам загорнює такы предметы: Русиньскый язык, Русиньска література, Історія Карпатьской Руси, Ґеоґрафія Карпатьской Руси, Етіка і набоженьство, Русиньскый народопис і Русиньска народна култура (естетіка).
== Сучасна школьцка сфера на Словеньску ==
Выразны зміны пришли аж по роцї 1989, коли зачінаме говорити о новім народнім возроджіню. Новоприниманы законы демократічной репунліы возродный процес Русинів і їх материньского языка
З цілём заставити проґресивну словакізацію Русинів, возродный рух в бывшім Ческословеньску по роцї 1989 собі як першорядный ціль поставив обнову русиньского народностного школства, бо лем в нїм видїв ґаранцію захованя і розвоя народной і языковой ідентіты Русинів.
Днесь можеме конштатовати, же од року 1989 ся подникли прінціпіалны крокы ку тому, жебы русиньскы дїти назад здобыли право учіти ся материньскый русиньскый яазык в школах.
[[Русиньска оброда]] од початку свого взнику пожадовала навчаня русиньского яазыка в ОШ. Спочатку то было на 1. ступню а потім мали переходити на списовный укарїньскый або російскый язык. Але первісны пропозіції ся поступно модіфіковали у звязї з процесом профілації проґраму русиньского руху на Словеньску і в цілоевропскім контекстї, котрый пожадовав узнаня Русинів як самостатной народности і створїня русиньского списовного языка. Ёго кодіфікація в р. 1995 ся стала основнов крітеріов про заведжіня языка до освітной сістемы. Заведжіню языка до практікы передходило вытворїня основных документів. В першім рядї:
1. Концепція навчаня русиньского языка як материньского в основных школах з навчанём русиньского языка (1996), вытворена Штатным педаґоґічным уставом в Братїславі, деташованым центром у Пряшові (автор: доц. ПгДр. Василь Ябур, к.н.), і
2. Концепція школованя дїтей обчанів Словеньской републікы русиньской народности (1996), вытворена Міністерством школстава Словеньской републікы.
В навязности на них дале взникали, а поступно в залежности од потреб освітного процесу ся і модіфіковали далшы педаґоґічны документы, якы схвалило Міністерство школства СР.
Бівшу вагу має перша концепція, котра была збудована на інакшій філозофії, як то было звыком при навчаню материньскых языків. Основов ся стала комунікатівна метода (намісто аналітічно-сінтетічной), котра є в сучасности найрозшыренїша при навчаню чуджых языків. З того выходить, же цілём концепції не суть знаня, як то є переважно при навчаню іншых языків, але актівіты, наслїдны роботы і дїятельность на основі здобытых знань. То значіть, же навчаня русиньского языка ся тым зараджує міджі нетрадічны, ці алтернатівны, бо хоць бы з такыма цільми мала робити ціла школьска освіта на Словеньску до днесь є то пріорітов переважно алтернатівных школ.
Школа бере за основный ціль освоїня сі списовной подобы русиньского языка в звязї з выразным розвытком речовых способностей. Шпеціфіков навчаня русиньского языка є особитый процес освоёваня. Звычайно ся дїти учать языкы через зорный поле материньского языка, но при навчаню русиньского языка то є так, же сі го дїти спочатку будуть освоёвати через зорный поле словенчіны. Є то парадокс, но треба го решпектовати. В згодї зо шпеціфіаціов учіня ся, дана концепція навчаня русиньского языка роздїлює до трёх етап
Друга концепція в рамках уводжіня языка до школьской сістемы, го задїлёвала уже до матерьскых школ, котры мали взникнути на основі жадостей родічів. Но наперек тому до днешнёго часу маєме лем дві МШ з выховным русиньскым языком. За неповнїня той концепції можущ так родічі, як і компетентны інштітуції, юкы даному проблему не придїлюйють достаточну увагу і не родумують над тым, ці треба дану сітуацію мінити, т. з. ці закладати новы, респ. трансформовати уж єствуючі школкы з выховным языком русиньскым. Наслїдком того дїти родічів русиньской народности на Словеньсу ся і в сучасносты выховлююти, подобно як до р. 1989, в школках з офіціалным языком словеньсым, ці докінця з україньскым. Но можеме повісти, же такый став очівіснї корешпондує і з не цалком ідеалнов сітуаціов при выхові педаґоґів про такы матерьскы школы.
Рядок 144 ⟶ 142:
Уведжіню русиньского языка до школьской сістемы на Словеньску передходили дві сондажы інтересу родічів. Першый быв в роцї 1994 і быв заміряный на сондованя інтересу родічів о навчаня русиньского языка а културы в 2. класї ОШ. Інтерес проявило в трёх окресах 251 школьярів. Друге, уже детайлнїше сондованя было реалізоване зачатком 1996 рока. Было роздїлене на дві части, де перша є заміряна на інтерес родічів при записї до 1. класы а друга на інтерес родічів уже школоповинных дїтей од 2. по 8. класы. Довєдна во вшыткых 6 окресох, на 57 ОШ інтерес о навчаня русиньского языка мало 582 школярїв.
Дня 12. юна 1996 ся в Бардеёві одбыла робоча стрїтча заміряна на рїшиня орґанізачно-педаґоґічных проблемів заведжіня предмету Русиньскый язык і література до ОШ. Договорили ся на трёх крітеріях, на основі котрых было можне і реалне в школьскім роцї 97\98 завести предмет Русиньскый язык і література до 12 школ
Нескорше в роцї 04\05 ся предмет русиньскый язык і література учів в девятёх ОШ і єдній ґімназії як неповинный, на єдній ОШ як повинный а як розшыруюча форма штудія на ПУ. В рамках розшырованя русиньскых школ, можеме быти свідками стаґнації а в гіршім припадї знижованя чісла основных школ з навчанём русиньского языка. В школьскім роцї 06\07 їх было уж лем вісем. Русиньскый язык ся поступно перестав учіти на 5. ОШ в Снинї, на 2. ОШ у Свіднику і на єдиній середнїй школї
В школьскім роцї 08\09 отворили першу народностну школу з навчалным русиньскым языком в Чабинах. В шк. роцї 11\12 отворили другу ОШ з навчалным русиньскым языком в Баєрівцах. Особито треба спомянути ОШ в Радвани над Лабірцём, де є навчаня русиньского языка орґанізоване Мґр. Мареком Ґаём, методіком русиньского языка. Подля ёго слов:
На середній школї ся в рамках повинного ці неповинного предмету русиньскый язык неучіть. Є ведженый лем формов кружка
Найчастїшым проблемом была од зачатку абсенція кваліфікованых педаґоґів. Аж в школьскім роцї 2003/2004 в дакотрых школах з навчанём русиньского языка зачали учіти першы абсолвенты Пряшівской універзіты з апробаціов на русиньскый язык. Іде о абсолвентів преглбеной формы штудія одбору Учітельство про І. ступінь ОШ Педаґоґічной факулты ПУ, котре ся такым способом реалізовало од акад. р. 1999/2000 до р. 2006/2007. В тім академічнім роцї Пряшівска універзіта зачала реалізоваты бакаларьску форму нового акредітованого штудійного проґраму Русиньскый язык і література в комбінації з 12 далшыма штудійныма проґрамами в рамках одбору Учітельство академічных предметів.
Цалком новым феноменом в навчаню русиньского языка на Словеньску є проєкт новооснованой орґанізації
<ref>Barbareum. [online] [ціт. 2013-04-28]. Доступне на інтернетї:
<ref>DUC-FAJFER, O. Lemkovský jazyk v edukačnom systéme v Poľsku. In PLIŠKOVÁ, A. 2008. Rusínska kultúra a školstvo po roku 1989. Prešov. s.
<ref>FEJSA, M. Vzdelávací systém Rusínov v Srbsku. In PLIŠKOVÁ, A. 2008. Rusínska kultúra a školstvo po roku 1989. Prešov. s.
<ref>ГНАТКО, Н. Проблеми виучованя мацеринского язика Руснацох у Републики Горватскей. Ін ПЛЇШКОВА, А. 2008. Русиньскый язык меджі двома конґресами. Зборник рефератів з ІІІ. Меджінародного конґресу русиньского языка. Пряшів. с.
<ref>HNATKO, N. Rusínske školstvo v Chorvátsku. In PLIŠKOVÁ, A. 2008. Rusínska kultúra a školstvo po roku 1989. Prešov. s.
<ref>ҐАЙ, М.: Сучасный став русиньского народностного школства і перспектівы до будучности. Ін: РУСИН, роч. XX, 2010, ч. 6, стр. 6
<ref>KAPRÁĽ, M. Moderná maďarská rusinistika a jej zakladateľ Ištván Udvári. In PLIŠKOVÁ, A. 2008. Rusínska kultúra a školstvo po roku 1989. Prešov. s.
<ref>КОНЄЧНІ, С. 2009. Капітолы з історії Русинів на Словеньску. Пряшів : Русин і Народны новинкы, 2009. с. 72. ISBN 978-80-88769-99-6.</ref>
<ref>ЛАТЯК, Д. 2012. Руски студенти и стредньошколци (
<ref>LJAVINEC, M. Kultúrny život a edukácia Rusínov v Maďarsku.Ін PLIŠKOVÁ, A. 2008. Rusínska kultúra a školstvo po roku 1989. Prešov. s.
<ref>ЛЯВИНЕЦЬ, М. Проблемы обученія русинському языку у Мадярщінї. Ін ПЛЇШКОВА, А. 2008. Русиньскый язык меджі двома конґресами. Зборник рефератів з ІІІ. Меджінародного конґресу русиньского языка. Пряшів. с.
<ref>МАҐОЧІЙ, П.
<ref>МАҐОЧІЙ, П.
<ref>Одбор за науку Националного совиту рускей нацлоналней меншини. Национална стратеґия Руснацох у Сербиї. [online] [ціт. 2013-12-12]. Доступне на інтернетї: <http://files.zavod.rs/2013/06/strategija-ruski.pdf></ref>
<ref>ПЛЇШКОВА, А. Пряшівска Русь. Школьска сфера. In Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Русиньскый язык. Redaktor naukowy Paul Robert Magocsi. Opole : Uniwersytet Opolski
<ref>ПЛЇШКОВА, А. 2008. Русиньскый язык на Словенську. Короткый нарис історії і сучасности. Пряшів : Світовый конґрес Русинів. PLIŠKOVÁ, A. Rusínsky spisovný jazyk vo vzdelávacom systéme Slovenskej republiky. In PLIŠKOVÁ, A. 2008. Rusínska kultúra a školstvo po roku 1989. Prešov. s.
<ref>Studium Ruthenum. [online] [ціт. 2013-04-28]. Доступне на інтернетї:
== Референції ==
<references/>
[[Катеґорія:Школы]]
|